Оператор Лапласа в произвольной криволинейной системе координат:
![$\[\Delta \varphi = \frac{1}
{{\sqrt g }}\frac{\partial }
{{\partial {x^i}}}\left( {\sqrt g {g^{ik}}\frac{{\partial \varphi }}
{{\partial {x^k}}}} \right)\]$ $\[\Delta \varphi = \frac{1}
{{\sqrt g }}\frac{\partial }
{{\partial {x^i}}}\left( {\sqrt g {g^{ik}}\frac{{\partial \varphi }}
{{\partial {x^k}}}} \right)\]$](https://dxdy-04.korotkov.co.uk/f/b/5/a/b5a953f27b23a24c4928bd41257f19d782.png)
По индексам

и

- свертка.
![$\[{g^{ik}}\]$ $\[{g^{ik}}\]$](https://dxdy-01.korotkov.co.uk/f/8/2/3/8234996fdcf28047b7bd397187ea1a1c82.png)
-- компоненты метрического тензора,
![$\[{g^{ik}} = {\overrightarrow g ^i} \cdot {\overrightarrow g ^k}\]$ $\[{g^{ik}} = {\overrightarrow g ^i} \cdot {\overrightarrow g ^k}\]$](https://dxdy-01.korotkov.co.uk/f/c/9/1/c9115b66f2e4db49021a8f5842ee62ad82.png)
(скалярное произведение).
![$\[{\overrightarrow g ^i}\]$ $\[{\overrightarrow g ^i}\]$](https://dxdy-03.korotkov.co.uk/f/2/7/4/274b7355911198033051829167ee9c9782.png)
--

-ый вектор взаимного базиса,
![$\[\sqrt g = \sqrt {\det \left\| {{g_{ij}}} \right\|} \]$ $\[\sqrt g = \sqrt {\det \left\| {{g_{ij}}} \right\|} \]$](https://dxdy-03.korotkov.co.uk/f/a/e/6/ae60431ef61ef8eca188e2affccf9ad582.png)
, аналогично
![$\[{g_{ij}} = {\overrightarrow g _i} \cdot {\overrightarrow g _j}\]$ $\[{g_{ij}} = {\overrightarrow g _i} \cdot {\overrightarrow g _j}\]$](https://dxdy-02.korotkov.co.uk/f/1/2/3/123e9f815d7a93c85f1d3948d841467082.png)
, где
![$\[{\overrightarrow g _i}\]$ $\[{\overrightarrow g _i}\]$](https://dxdy-03.korotkov.co.uk/f/2/c/a/2ca318510060144bf8f64097111428ed82.png)
--

-ый вектор базиса,
![$\[{\overrightarrow g _i} = \frac{{\partial \overrightarrow r }}
{{\partial {x^i}}}\]
$ $\[{\overrightarrow g _i} = \frac{{\partial \overrightarrow r }}
{{\partial {x^i}}}\]
$](https://dxdy-04.korotkov.co.uk/f/b/9/a/b9abd52cf5a47283bfe07c7a591dd11e82.png)
.
![$ \[{{x^i}}\]$ $ \[{{x^i}}\]$](https://dxdy-01.korotkov.co.uk/f/c/e/4/ce4ec4186ebe9d222ddfaa492868ccda82.png)
- это

-ая координата криволинейной системы координат, а
![$\[{\overrightarrow r }\]$ $\[{\overrightarrow r }\]$](https://dxdy-04.korotkov.co.uk/f/7/6/4/764b7da104656b4a76d0d6ff42a5ac2b82.png)
- радиус-вектор точки, как функция криволинейных координат.
Если система ортогональная, то
![$\[{g_{ij}} = {g^{ij}} = 0\]$ $\[{g_{ij}} = {g^{ij}} = 0\]$](https://dxdy-04.korotkov.co.uk/f/3/1/d/31d96ea02cde3850d5d5b318384458d882.png)
для разных

и

. Также верно
![$\[\left\| {{g^{ij}}} \right\| = {\left\| {{g_{ij}}} \right\|^{ - 1}}\]$ $\[\left\| {{g^{ij}}} \right\| = {\left\| {{g_{ij}}} \right\|^{ - 1}}\]$](https://dxdy-03.korotkov.co.uk/f/2/9/6/29637323c8cf9b8011e663d6519c71b282.png)
.
В случае сферической системы координат:
![$\[\left\| {{g_{ij}}} \right\| = \left( {\begin{array}{*{20}{c}}
1 & 0 & 0 \\
0 & {{r^2}} & 0 \\
0 & 0 & {{r^2}{{\sin }^2}\theta } \\
\end{array} } \right),{\text{ }}\left\| {{g^{ij}}} \right\| = \left( {\begin{array}{*{20}{c}}
1 & 0 & 0 \\
0 & {\frac{1}
{{{r^2}}}} & 0 \\
0 & 0 & {\frac{1}
{{{r^2}{{\sin }^2}\theta }}} \\
\end{array} } \right)\]
$ $\[\left\| {{g_{ij}}} \right\| = \left( {\begin{array}{*{20}{c}}
1 & 0 & 0 \\
0 & {{r^2}} & 0 \\
0 & 0 & {{r^2}{{\sin }^2}\theta } \\
\end{array} } \right),{\text{ }}\left\| {{g^{ij}}} \right\| = \left( {\begin{array}{*{20}{c}}
1 & 0 & 0 \\
0 & {\frac{1}
{{{r^2}}}} & 0 \\
0 & 0 & {\frac{1}
{{{r^2}{{\sin }^2}\theta }}} \\
\end{array} } \right)\]
$](https://dxdy-01.korotkov.co.uk/f/c/7/1/c7197a957ec9ddf15764e1ba953b34a282.png)
![$\[{x^1} = r,{x^2} = \theta ,{x^3} = \varphi \]$ $\[{x^1} = r,{x^2} = \theta ,{x^3} = \varphi \]$](https://dxdy-01.korotkov.co.uk/f/c/6/4/c6492b295ab04e9f70ae747be214a52d82.png)
(тут
![$\[\varphi \]$ $\[\varphi \]$](https://dxdy-03.korotkov.co.uk/f/e/d/f/edf5ca79880b61052bafaad6fd4df33482.png)
это угол, а не функция).
Можно выводить обычными методами, на что намекает
ИСН. А можно прибегая к теории тензоров. Но стоит ли оно того?
